Life

Бұл туралы Forbes.kz тілшісіне сұхбат берген «Ұлттық және ат спорты түрлері орталығының» директоры Бақдәулет Сәбитов айтып берді.

F: Бақдәулет мырза, қазіргі күні Қазақстанда ат спортының қандай түрлері бар? Олардың даму барысы қандай?

- Қазір еліміздегі ат спортының жағдайы өте жақсы дей аламыз. Ұлттық спорттың бұл түрінің қарқынды дамуы, халық арасында кең танымал болуымен тікелей байланысты. Жалпы, «Ұлттық және ат спорты түрлері орталығының» құрамында тек ат спорты ғана емес, асық ату, дәстүрлі садақ ату, жекпе-жек, құсбегілік, тоғызқұмалақ, қазақ күресі сынды ұлттық ойындар да бар. Ал ат спортына келер болсақ, оның бес түрі бар. Олар: бәйге, көкпар, теңге ілу, аударыспақ, жамбы ату.

F: Қандай клуб, федерациялар жұмыс істеп жатыр?

- Елімізде жамбы ату, бәйге, теңге ілу, аударыспақ, көкпар, тоғызқұмалақ, асық ату, арқан тартыс федерациялары жұмыс істейді. Астана, Шымкент қалаларында, Атырау, Жамбыл, Жетісу, СҚО, Қарағанды, Қызылорда, Павлодар, Абай, Түркістан облыстарында көкпар, теңге ілу, жамбы атудан жергілікті клубтарымыз бар. Арқан тартыс федерациясы биыл қаңтар айында құрылса да, небары үш айдың ішінде жүйелі жұмысқа кіріскен. Осы аралықта еліміздің бес аймағында іріктеу өткізіп, финалдық кезеңін елордада 7 наурыз күні өткізді. Нәтижесінде 5-ші дүниежүзілік көшпенділер ойындарында арқан тартыстан ел намысын қорғайтын ұлттық құрама жасақталып жатыр.

F: Қазір елімізде ұлттық спорттың қай түрлері көш басында? Қай өңірлер алда тұр?

- Еліміздегі ең танымал ұлттық спорт түрлерінен бәйге, көкпар, жамбы ату алғашқы үштікте. Өңірлерге келетін болсақ, аймақ өкілдері ұлттық спорттың дамуын жүйелі жолға қойған. 2023 жылдың қорытындысы бойынша, 17 облыс пен 3 қаланың арасынан Түркістан облысы үздік атанды. Оңтүстік спортшылары 2023 жылды жалпы саны 58 алтын, 52 күміс, 65 қола жүлдемен аяқтады.

F: Мемлекет тарапынан қандай қолдау көрсетілуде? Қанша қаржы бөлінеді? Қайдан бөлінеді? Бұл неге байланысты?

- Ұлттық спорт дегенде ұлттық рух, мәдениетіміз бен дәстүріміз еске түседі. Жалпы, соңғы жылдары елімізде ұлттық спорт түрлері қарқынды дамып келеді, бұған мемлекет басшылығы да қолдау көрсетуде. Ұлттық және ат спорты түрлері орталығына биыл мемлекеттік бюджеттен 1 635 228 мың теңге бөлінді. Бұл орталықта 82,5 штаттық орын бар. Бөлінген бюджеттен қызметкерлердің жалақысына 442 млн 343 мың теңге, ал спортшылар мен жаттықтырушылардың ішкі және сыртқы жарыстарға баруына 111 млн 045 мың теңге қарастырылған. Бұдан басқа бөлінген қаржыны Ұлттық және ат спорты түрлері орталығының ресми сайтына жариялап отырамыз. Барлығы ашық көрсетілген. Оның үстіне биыл 5-ші Дүниежүзілік көшпенділер ойындары ел астанасында өтетіндіктен, қолдау да ерекше.

F: Қазақстан бойынша ұйымдастырылатын бәсекелердің жиілігі қандай? Ел чемпионаттары қай кезеңдерде, қандай аралықта ұйымдастырылады?

- 2023 жылы әр айда ұлттық спорт түрінен жекелеген ішкі чемпионаттар, кубок бәсекелері, ұлттық спорт фестивалі, халықаралық жарыстар мен әлемдік додалар өтті. Бұл дәстүр 2024 жылы да бұзылмайды. Және биыл жасөспірім, жастар және ересектер арасында үш бірдей кешенді жарыс ұйымдастырамыз. Қазір ережесі мен регламенті бекітілді. Кешенді ойындардың нәтижесінде облыстар ұпай санын жинайды. Рейтингте алға шығуға, сондай-ақ спортшылар мен бапкерлер үстеме алуға мүмкіндігі болады. Демек, аймақтардағы жағдай жақсарады деген сөз.

F: Жанкүйерлер қатары қандай? Бұл спортқа қызығушылар көп пе?

- Ұлттық спортты насихаттау, дамыту бағытындағы жұмыстар үзілген жоқ. Әлеуметтік желі арқылы да біраз жұмыс жүргізілуде. Ұлттық спорттың жанкүйерлері аз демеймін. Байқағанымыздай, әлеуметтік желілердегі оқырмандар өте белсенді. Әр жазба орташа есеппен 25 мың қаралым жинайды. Бұны төмен көрсеткіш дей алмаймыз. Оның үстіне қазір федерациялардың PR бөлімдерімен тығыз байланыста жұмыс істейміз. Ақпараттандыру барысы алға басып келеді.

F: Енді шабандоздарға келсек. Әлем елдерінде атпен бірге жокейдің атағы қатар шығады. Қазір Қазақстанда танымал дейтін қандай шабандоздар, спортшылар бар? Оларды неліктен көпшілік біле бермейді?

- Шабандоз деп тек бәйгеге қатысатын адамды емес, атқа қатысы бар барлық спортшыны айтуға болады. Үздіктерге келсек, ХХІ ғасырдың «ғасыр ойыншысы» атанған Құрманбек Тұрғанбек, Абылайхан Нышанбек, Чехияның үш дүркін, Германияның төрт дүркін чемпионы атанған Бауыржан Мырзабаевтарды халық арасында танымал дей аламыз. Ал жастардан – Хамза Амангелді мен Абзал Тұрмыс қатысқан жарыстарынан жүлдесіз қайтпайтын спортшыларымыз.

F: Қазіргі күні ұлттық спорттағы жүлде қоры қалай белгілінеді? Оның көлемі неге байланысты, ат спортының дамуына, жастардың қызығушылығын оятуға ықпал ете ала ма? Сыйақы кімнің тарапынан тағайындалады, кімннің есебінен беріледі ?

- Жүлде қорын айтатын болсақ, әр федерация сыйақыны өздері тағайындайды. Ұлттық және ат спорты түрлері орталығында жүлде қоры мүлдем қарастырылмаған. Мысалы, жамбы ату федерациясында «тайтұяқ» жүлдесі бар. Оның бір ерекшелігі жыл сайын 100 мың теңгеге өсіп отырады. Биылғы жылы жүлде 700 мың теңгені құрады. Жамбы ату федерациясы алдымыздағы 5-ші Дүниежүзілік көшпенділер ойындарына қомақты сыйақы қарастырып отыр. Егер жамбы ату спорты бойынша өз қазағымыз бас жүлдені иеленсе, Астана қаласынан пәтер, ал екінші орын алса – көлік, үшінші орынға – ақшалай жүлде қарастырылған.

F: Қазақстанда 2023 жылы ат спортының жаңа түрі пайда болып, марафон «Жорық» деп аталыпты. Оның ерекшелігі мен ережесі қандай? Жеңімпазға қандай жүлде тағайындалады?

- Бұл жорық жалпы қашықтығы 1200 шақырымнан асатын әлемдегі тұңғыш ат марафоны болды. Оның ерекшелігі Қазақстанның бос жатқан ен даласында, шөлейт жерлерінде, яғни ауа-райының күрт құбылуы жиі орын алатын аймақтарда, температура айырмашылығының табиғи жағдайында өткізілді. Жорықтың жеңімпазы – ең қысқа уақыт ішінде мәреге жеткен Жетісу облысының командасы бас жүлдеге 18 000 000 теңге алды. Ал 2-ші орынға шыққан Ақтөбе облысының командасы 16 000 000 теңгені, 3-ші орын алған Алматы қаласының командасы 9 000 000 теңгені қанжығасына байлады. Төрешілер шешімімен, мәреге 4-ші болып келген Абай облысының командасына 5 000 000 теңге берілді.

F: Алдағы күзде Астанада өтетін халықаралық көшпенділер ойынына деген дайындық қандай? Оған қандай елдердің спортшылары қатысады? Біз кімдерге, спорттың қай түрлеріне үміт арта аламыз?

- 2024 жылдың 8–14 қыркүйегі аралығында Астанада өтетін 5-ші Дүниежүзілік көшпенділер ойындарына 100-ден астам мемлекеттен 4000-ға жуық спортшы қатысады деп жоспарланған. Бұл нағыз этноспорттың олимпиадасы болмақ. Тағы бір ерекше айта кететін жайт – көшпенділер ойындары кезінде Астанаға 100 мыңнан астам турист келеді деп болжануда. Дүниежүзілік көшпенділер ойындарында ат спорты түрлері, ұлттық күрес түрлері, садақ ату, дәстүрлі интеллектуалды ойындар, саятшылық өнер, садақ ату, жамбы ату, арқан тарту сынды ұлттық және халықтық ойындардың 20 шақты түрінен жарыс өтеді. Біздің барлық спортшыларымыз бұл додаға бар күшін салып, қызу әзірленіп жатыр. Бұйырса, намысты қолдан бермей, жеңіс шыңынан көрінеміз деген сенімдеміз.

Фотосуреттер кейіпкердің жеке архивінен өз рұқсатымен алынған.

20 марта ООН и международная исследовательская компания Gallup опубликовали рейтинг стран мира по «индексу счастья» - World Happiness Report 2024.

При составлении рейтинга счастья исследователи ООН, Gallup и приглашенные ученые в течение трех последних лет собирали и анализировали оценки качества жизни гражданами разных стран. «Использовались междисциплинарные исследования в области экономики, психологии, социологии, чтобы понять, как сочетаются друг с другом такие факторы, как состояние экономики, ВВП, продолжительность жизни, главные причины для озабоченности в жизни, чувство свободы, отзывчивость окружающих, уровень коррупции и т. д.».

Вспоминаем, кто был в первом списке, составленном в 2012 году →

Самой счастливой страной мира названа Финляндия с индексом 7,741. Со второго по четвертое места заняли еще три страны Северной Европы: Дания (7,583), Исландия (7,525) и Швеция (7,344). На пятой строчке оказался Израиль (7,341). В первой десятке располагается еще только одна неевропейская страна – Австралия (10 место с индексом 7,057).

Великобритания в этом списке расположилась на 20 месте (6,749), США – на 23-м (6,725), а Китай – на 60 строчке (5,973).

Казахстан занял 49 место с индексом 6,188. Из стран бывшего СССР выше РК оказались Литва (19 место – индекс 6,818), Эстония (34 место – 6,448), Латвия (46 место – 6,234) и Узбекистан (47 место 6,195). Впереди Казахстана – на 48 месте - Аргентина (6,188). Топ-50 замыкает Кипр с  индексом 6,068.

Ниже Казахстана также расположились такие страны, как Япония (51 место – 6,060), Молдова (71 место – 5,816), Россия (72 место – 5,785), Кыргызстан (75 место – 5,714), Армения (82 место – 5,455), Таджикистан (88 место – 5,281), Грузия (91 место – 5,185), Турция (98 место – 4,975), Азербайджан (101 место – 4,893) и Украина (105 место – 4,873). На 143 месте рейтинг замыкает Афганистан с индексом 1,721.  

Биылдан бастап елімізде он күнге созылатын Наурыз тойы 14–23 наурыз аралығын қамтиды. Әр күннің өзіне тән атауы бар. ҚР мәдениет және ақпарат министрлігінің өкілдері айтып өткендей, Наурыз мейрамының жаңа форматы оның мән-мағынасы мен мазмұнын байытып көрсетуге негізделген.

Бұқаралық ақпарат құралдарында бұған дейін де мәлім етілгендей, Наурызнаманың алғашқы күні 14 наурыз – «Көрісу күні – Амал мерекесі» деп аталады. Бұл, негізі, еліміздің батыс өңірінде жақсы сақталған мейрамның бірі. Амал күні қыстан аман шыққан халық бір-біріне сәлем беріп, төс қағысып амандасып, ал бір-біріне өкпесі барлар, кешірім сұрасып, татуласып жатады. Бұл күн – Наурыздың алғашқы хабаршысы.

Батыс Қазақстаннан Солтүстікке білім алуға келген Ақмарал Мақтұмқұлованы бү... →

Әрі қарай: 15 наурыз – Қайырымдылық күні, 16 Наурыз – Мәдениет және ұлттық салт-дәстүр күні, 17 наурыз – Шаңырақ, 18 наурыз – Ұлттық киім, ал 19 наурыз – Жаңару күні деп белгіленді. Жаңару күні ел ішіндегі қалалар мен ауылдарда, елді мекендерде қоршаған ортаны қоқыстан тазартып, ағаш отырғызу шарасы жоспарланған.

20 наурыз –Ұлттық спорт күні. Бұл күні ұмыт боп бара жатқан ұлттық спорттан түрлі жарыстар ұйымдастыру ұсынылады. 21 наурыз  – Ынтымақ күні ел бойынша қолөнершілер жәрмеңкесі, мерекелік концерттер, ұлттық спорт түрлері бойынша бұқаралық жарыстар, шығармашылыққа арналған open space аймақтары, ұлттық тағамдардың гастрофестивалі, мерекелік сауда-саттық, жәрмеңкелер өткізіледі деп күтілуде.

22 наурыз – Жыл басы – Ұлыстың ұлы күні.

Ал 23 наурыз –  Тазару, яғни Наурызнаманың қорытынды күні – жаңа жылды тұтас ел болып жаңа мақсат, жаңа үмітпен қарсы алудың символы ретінде жалпыұлттық экологиялық акция өткізу жоспарланып отыр.

Наурыз – шығыс халықтарының ертеден келе жатқан мейрамы. Ертеде «наурызнама» деген әдеби жанр да болған көрінеді. Шығыстың шайырлары өзінің кемелі келіп, ілімі толысқанын білдіру үшін Наурыз күніне арнайы рубаяттар, ғазалдар жазатын болған. Жұрт бұл шайырдың наурызнамасы бар деп, оларды ерекше құрмет тұтқан. Бұл деректерді 1992 жылы Исрайыл Сапарбай аударған Омар Хаямның «Наурызнама» кітабынан оқи аламыз.

Өз кезегінде, Наурыз мейрамының тарихын зерттеп жүрген жазушы Айбек Нәби – Ұлыстың ұлы күніне ерекше мән беріп, жаңғырту – отарсызданудың бір көрінісі деген пікірде.  

«Бізде нақты Наурыздың тарихы жайлы еңбектер жоқ. Фольклорлық аңыздар мен жекелеген шығармалардан Наурыз қалай тойланғаны жайлы суреттеулерді кездестіріп жатамыз. Наурыздың символы дегенде, көз алдыма Әзірет Сұлтан кесенесі елестейді. Ертедегі деректерді қарап отырсаң, бұрынғы түркі халықтары болсын, берідегі қазақ, өзбек, түркімен, қарақалпақ жұрттары болсын, Наурыз айында Яссауидің кесенесіне келіп, зиярат ететін дәстүр болған. Большевиктер өз билігін күшейткенше, 1934 жылға дейін Ұлыстың ұлы күнінде түркі халықтары Түркістанға жиналған. Сол кездегі орыс офицерлерінің деректеріне сүйенсек, наурызда Түркістанда «басына папах киген түркімендер қаптап кететін еді» деп жазады. Сондықтан мен үшін, наурыздың символы, басты құндылығы Кесене саналады. 

1923 жылы Тұрар Рысқұлов  республика деңгейінде Наурыз тойлау туралы қаулы енгізген. Бірақ 1926 жылы большевиктер діни мерекелерге тыйым салғанда, олардың арасында Наурыз мерекесін де кіргізіп жіберген. 1970 жылы – кеңес үкіметінің нағыз күшке енген кезеңі болғанына қарамастан, сол тұста Торғай өлкесін басқарған Өзбекәлі Жәнібек ағамыз ерлік жасап, «Проводы русской зимы» деген атаумен Наурыз тойлауға рұқсат алған. Ауылдардан 20 шақты киіз үй әкеліп тігіп, бие байлатып, қымыз ашытып, наурыз көже пісіртеді. Алдар көсе, Қожанасыр, Жиренше шешен, Қарашаш ана, Қыдыр ата сияқты қазақтың киелі образдарын алаңға алып шығады. Қыз Жібек пен Төлегеннің күймесін жасайды.

1988 жылы Өзбекәлі Жәнібек ағамыз Наурызды тойлаудың жаңа концепциясын жазып шықты. Оған «Абай жолындағы» Бөжейдің асын суреттейтін элементтерді қосқан. Киіз үй тігіп, наурыз көже және басқа да ұлттық тағамдарды әзірлеумен қатар, көкпар тарту, садақ ату, алтыбақан тебу сияқты ұлттық ойындарды да жаңғыртқан. Ауыл мен ауылды, көше мен көшені жарыстырып, тазалық акциясын ұйымдастырған. Көшесі мен ауласын тазартып, қалыпқа келтірген тұрғындарға сыйлық та ұсынған. Тіпті, үй ауласында көп тал егілген адамды да сияпаттан құр қалдырмаған», - деп әңгімелейді сол бір жылдар туралы Айбек Нәби.

Ал кинорежиссер, продюсер Мадина Әлімхан болса, бұл өзгерісті бала кезінен армандағанын айтады. Үнді киноларын көріп өскен ол, «ұлттық киімдерін күнделікті киіп жүретін халыққа қарап қызықтым» дейді.

«Бала кезімде үнді фильмдерін көріп отырып, біз неге осылай ұлттық киіммен жүрмейміз деп ойлайтынмын, енді, міне Наурызнаманы қабылдау сол күнге жақындап қалғанымыздың нышаны болса керек. Жалпы, Наурызнама декадасын қабылдау ұлттық киімдерімізді, ұлттық құндылықтарымыз бен салт-дәстүрімізді қайта жаңғыртып, трендке айналдырудағы орсан зор мүмкіндік, осыған барша ел болып үлес қосамыз деп сенгім келеді. Өз басым, кино саласында жүрген маман ретінде, болашақта ел тарихын жан-жақты насихаттап, сапалы кинотуынды, кинохикая жасауды жоспарыма қосып жатырмын. Әрине, барша жұрттың көкейіндегі бір үміт – бұл мәселелер енді, әншейін, сөз жүзінде ғана айтылып қалмай, іс жүзінде де дұрыс бастама, игі шара ретінде жүзеге асса екен деп тілейміз», - дейді кино саласының өкілі Мадина Әлімхан.

Ал театр және кино актері, драматург Нартай Сауданбекұлы, Наурыз мейрамын біз «әлі күнге дейін дұрыс тойлай алмай жүрміз» деген пікірде. Оның айтуынша, той тойлаған көпшілік «ысырапшылдыққа салынып, тамақ ішкеніне мәз болып жүр».

«Негізі  демалыстарды көп қаламайтын адаммын. Бізде мемлекеттік мерекелер көбейіп кеткен. Халқымыз да той-томалақты жақсы көреді. Бірақ дәл қазір той атаулыны сәл қысқартып, өркениетке ұмтылатын кез деп санаймын. Бірақ, әрине, Наурызды тойлауға еш қарсылығым жоқ.

Ертеден келе жатқан қасиетті мерекемізді сақтап қалу өте маңызды. Алайда, Наурыз тойының құндылығын жолғалтып алмай, дұрыс формада мәдениетті түрде атап өту керек. Көшеге қаптатып киіз үй тігіп, қытайдың ою жабыстырған шапанын киіп, наурыз көже ішіп, артымыздан қоқыс үйіндісін қалдырып, үйге тарау – дұрыс әрекет емес. Сондай-ақ, қысы алты айға созылатын Арқаның аязында балғын биші қыздарды бір қабат жалаң көйлекпен билетіп қойған да әбестік. Сондықтан да Наурызнама декадасын қабылдап отырған басшылық, бұл мейрамды тиімді етіп тойлау барысында ұлттық идеологияға жүгініп, халықтың тұтастануына керек дұрыс шешімдер ұсынса деген тілегім бар. Мысалы, Қазақстанның көп аймақтары шөлейтті. Егер әр отбасы Наурыз мейрамы аясында ел ішінде бір түп көшет отырғызар болса, қоршаған ортаның мейіріміне бөленер еді. Одан бөлек жерімізді қардың астында жатқан қоқыстан тазартып, қоғамға, табиғатқа пайдалы дүниелер жасауды да әдет еткен жөн деп ойлаймын», - дейді Нартай Сауданбекұлы.

KazRockets қоры – Қазақстанда зымыран жасауды танымал етіп, бұл салаға жастардың назарын аударуды мақсат еткен алғашқы қоғамдық ұйым. Мұнда мектеп оқушыларын, жас жеткіншектерді ғарышты зерттеуге баулып, зымыран жасауға үйретеді.

Мирас Нусупов – Kaz Rockets қорының даму жөніндегі басшысы әрі RocketTech стартапының атқарушы бас директоры.

«Бала кезімнен Стив Джобстың еңбектеріне сүйеніп, болашақта Hardware стартап жасауды армандаған едім. Алматыдағы химия және биология бағытындағы NIS мектебінде оқығанда, робот техникасына қатысты көптеген жарыстарға қатысып, Smart City тақырыбында жобалар әзірледім. Кейін Astana IT University-де Industrial Automation мамандығы бойынша білім алдым. Мені елдегі жастардың аэроғарыш бағытында білім алуының төмен деңгейде болуы қынжылтатын. Осылайша, 2023 жылы «Kaz Rockets – Қазақстан мен Орталық Азияда зымыран жасауды дамыту және авиамодельдеу қоры» ашылды. Қазір енді біз бала кезінде ғарышкер болуды армандаған жас жеткіншектердің арманын, бала қиялын жандандырып, жан-жақты оқытуды қолға алдық», - деп әңгімелейді ол.

Мирас Нусуповтың айтуынша, қордың негізгі мақсаты – Қазақстан мен Орталық Азияның STEM секторында (Science, Technology, Engineering, Arts, Mathematics) зымыран жасап шығару мен авиамодельдеу бойынша жаңа инновациялар әзірлеп, оны халықаралық аренада кеңінен таныстыру, әрі зымыран жасауға қызығатын қазақ жастарының білім деңгейін көтеріп, перспективті жұмыс табуға көмектесу.

Шымкентте дүниеге келген Нұрлы Күздікбай бүгінде Лондонда Amazon компаниясы... →

«Кез келген идея мәселемен бетпе-бет келгенде туындайды. Бізді елдегі жастардың жекелеген бағыттар бойынша әлі күнге дейін сапалы білім ала алмайтыны алаңдатады. Қазақстандық жастардың осы бағыттағы білім беру ресурстары мен аэроғарыш технологияларын зерттеу мүмкіндіктері аса көп емес. Ал оқушылар мамандық таңдауда ақпараттың аздығынан өзіне қызықты бағытты дұрыс танып, анықтай алмайды. Әрі білім мен индустрия арасындағы алшақтық тағы бар. Практикалық тәжірибенің жеткіліксіздігі және кәсіби ортамен өзара әрекеттесудің болмауы салдарында жас мамандар сала ішіндегі нақты талаптарға дайын болмай жатады. Мұның бәрі түптеп келгенде білікті кадрлардың жетіспеушілігін тудырып, салаға инновациялық тұрғыдан қарауға қабілетті инженерлер мен ғалымдардың тапшылығына әкеп соғады», - дейді Мирас Нусупов.

Қорда «KazRockets Education» деп аталатын мектептерге арналған білім бағдарламасы бар. Мұнда оқушылар 3D модельдеу, бағдарламалау, жобалау және тестілеу, материалтану, электрониканы үйрену дағдыларын қамтитын әртүрлі курстардан өтеді. Бір жылдың ішінде мұнда шамамен 1000 бала білім алған.

«Біздің студенттер зымыран жасау саласындағы болашақ сынақтарға дайындалу үшін жан-жақты білім алады. Мысалға, Rocket Science бағдарламасы – шығармашылық тұрғыдан ойлауды және күрделі мәселелерді шешуді ынталандыратын таза STEAM бағыт. Ал KazRockets Education бағдарламасында жобалық оқыту, яғни Project Based Learning әдістемесі қолданылады. Біздің студенттер өз бойындағы шығармашылық шабытты көрсете алатын Aerospace Tournament (аэроғарыш турнирлері), Satellite Design Tournament (спутник дизайні бойынша турнирлер) секілді жарыстарға дайындалу үшін әртүрлі жобалармен жұмыс істейді. Ал жарыс жеңімпаздарын біз арагідік Байқоңыр қаласына алып барамыз. Онда олар кәдуілгі зымырандардың ұшырылу сәтін бақылап, ғарыштық кеңістік атмосферасына ене алады. Бұл студенттерді жоғары нәтижелерге жетуге ынталандыратын біздің өзіндік бір сыйымыз», - дейді Мирас мырза.

Айтпақшы, 2023 жылдың сәуірінде онлайн негізде ұйымдастырылған «NASA Space Settlement Contest» – ғарыштық қоныс тұжырымдамасын әзірлеу бойынша халықаралық жарысқа қатысқан KazRockets қорының студенттері Сымбат Барсағазы мен Рамазан Әміре 1-ші орынды жеңіп алды. Бұл жарысқа әлемнің түпкір-түпкірінен 30 мыңға жуық оқушы қатысқан. Осыншама талапкердің арасынан топ жарған қазақстандық оқушылар өздерінің ғарыш кемесін теория жағынан терең зерттеп, 50 беттік жоба дайындаған. 

«Сымбат пен Рамазан әзірлеген бұл жобаның басты идеясы әрі мақсаты – болашақтың адамдарын ғарыштағы заманауи әрі технологиялық тұрғыдан дамыған станциямен қамтамасыз ету болатын. Бұл жарыста оқушыларымыз бізден алған білімін қолданып, өз идеяларын жаңартып көрсете елды. Біздің студенттер бұл жарыста 1-ші орынды иелеген соң, біз оқытуды әрі қарай дамыту қажет деп шештік, бұған анық көз жеткіздік. Сөйтіп, KazRockets қорының атынан SpaceHack хакатонын ұйымдастыруға бел будық. «SpaceHack 2023» шарасының мақсаты – 36 сағаттың ішінде ғарышты теория жағынан зерттеу болды. Ал басты ерекшелігі – қатысушыларға информатикадан не бағдарламалаудан ешқандай тәжібире, білім керек емес. Хакатон арқылы Қазақстандағы «Space Settlement Contest» жарысына қатысушы топтардың санын үш есе арттырдық», - дейді қор құрылтайшысы.

Бүгінде аталған қор RocketTech атты өзіндік стартап жоба жасап, нарыққа шығарған. Бұл жобаның түпкілікті мақсаты – болашақ инженерлерге аэроғарыш саласы туралы білім беру.

«Ұшақ жасау немесе зымыран құру болсын, оның барлығы hardware өнімдер. Біз оларды онлайн үйрете алмаймыз. Сол себепті оқыту тәсілі ретінде RocketTech стартапын аштық. Қазір біз MOST IRA акселерациялық бағдарламасынан өтіп, өз өнімдерімізді ай сайын мектептерге сатып отырмыз. Осы жылы ел ішіндегі 200 мектеппен байланыс орнатып, артынша шет ел нарығына шығуға да ниеттіміз. Айта кетейін, біз сырттан ешқандай инвестиция алмаймыз», - дейді Мирас Нусупов.

Батыс Қазақстаннан Солтүстікке білім алуға келген Ақмарал Мақтұмқұлованы бү... →

KazRockets Education өткізетін шеберлік сабақтарына NIS немесе IT-лицей оқушылары ғана емес, орта білім беретін кез келген мектептің оқушылары қатыса алады. Және де аэронавтика, ғарыш туралы білім алу үшін мұндағы балаларға тек ағылшын не орыс тілдерін жетік білу шарт емес. 

«Біз мектептермен байланысқа шығамыз, содан кейін, егер олар келісім беріп жатса, шеберлік сабақтарын өткіземіз. Ол жерде балалар зымыран құраудың қыр-сырын теориялық тұрғыдан үйреніп, екі сағат ішінде өзінің бірінші зымыранын жасап, оны аспанға ұшырады. Ал ол максималды биіктікке жеткен соң, зымыранды құтқару жүйесін іске қосу керек. Яғни, зымыранның парашюті ашылып, ол ақырындап жерге қонуы тиіс. Біз білім беру барысында қандай да бір әділетсіздікті, қала мен ауыл балалары арасындағы алшақтықты жоюға үлес қосқымыз келеді. Сол үшін ғарыш саласына, зымыран жасауға қызығушылығы бар барлық баламен жұмыс істейміз. NIS оқушылары мен қарапайым мектеп оқушыларының мүмкіндіктері бірдей деп санаймын», - дейді Мирас мырза.

KazRockets Алматы мен Астана қалаларында бір жылда 50-ге жуық шеберлік сабағын өткізген. Алда шалғай ауылдарды аралап, ауыл мектептеріндегі оқушыларды ғарыш әлеміне баулу жоспары да бар. Бірақ Мирас Нусупов, бұл тұрғыда әзірше инжерлік сала бойынша қазақтілді, сауатты мұғалімдер жетпей жатқанын алға тартады.

«Мұғалім тапшылығы қазіргі таңда өзекті мәселе, ал инженерлік сала бойынша олар тіпті жоқтың қасы. Қор болғандықтан, бізге хабарласқан әрбір оқушыға оның жобасы бойынша жәрдем беруге әрдайым тырысамыз. Дегенмен, негізгі фокуста – мұғалімдердің санын көбейтіп, мектептермен бірлесе жұмыс жүргізсек деген ой бар», - деп түйіндейді өз сөзін қор құрылтайшысы.

KazRockets қорының тағы бір жоспары – инженерлік салаға қатысты оқулықтарды ағылшын, орыс тілдерінен қазақ тіліне аудару дегенге саяды. Осылайша қор мамандары аэроғарыш, аэромодельдеу курстарын қазақ тілінде тереңірек оқытуға үлес қоспақ.

Я уже писал об инструментах биохакинга как одного из целеполагающих факторов увеличения продуктивности человека. Совсем недавно мне посчастливилось быть на крупном бизнес-форуме, где я заметил очень интересный факт: большая часть спикеров – бизнесмены, создавшие уникальные концепты в нашей стране, – находятся в прекрасной физической форме. Часть из них я видел на стартах по триатлону и марафонах, в залах фитнес-клубов, что в очередной раз подтверждает факт необходимости разделять физиологические и ментальные границы своего организма.

В этой статье я хотел бы разобрать тот факт, что руководитель является главным ретранслятором для своих сотрудников. В глазах начинающих предпринимателей и менеджеров успешные бизнесмены всегда были источником вдохновения и примера. Анализируя успех компании, можно увидеть, как СЕО интегрирует в корпоративную культуру свои ценности, в том числе и относительно образа жизни и здоровья.

Активность нераздельно связана с жизнью большинства акул бизнеса →

Высокий уровень роста компаний с такой интеграцией показывает нам, что возможно достичь KPI с легкостью и без психологического сопротивления команды. Коллектив, который выполняет операционную деятельность, также максимально вовлечен и осознанно работает над строительством своего организма. В результате мы видим, как изменения, полученные вследствие применения инструментов биохакинга, работают не только на смену образа жизни сотрудника, но и на общий успех и развитие. Топ-менеджеры крупных банков, строительных компаний – можно, конечно, озвучить известные фамилии, но, думаю, вы их и так знаете – своим примером показывают команде, как стать продуктивным и успешным, начиная с оттачивания своих физиологических и ментальных параметров. Многие компании, переписывая стратегию развития, выделяют здоровье сотрудников ключевым пунктом в корпоративной культуре.

Конечно, я не упустил возможности участия в форуме, о котором вспоминал в начале статьи, и поинтересовался мнением руководителей о том, важно ли быть фронтменом, носителем идей продуктивного менеджмента через биохакинг. Ответы вдохновили. Ведь помимо физиологических бонусов – а это отменное здоровье – спикеры подчеркнули психологическое здоровье и ровный эмоциональный фон.

Современная жизнь подвергает каждого из нас мощному воздействию внешних стрессовых потоков. Будучи в прекрасной физической форме и имея хорошее здоровье, мы можем моментально среагировать на любой фактор, от экологических катастроф до геополитических изменений. Если защита ментального здоровья даст сбой, то, конечно, инерционно это скажется на работе в коллективе и в компании в целом. Психологическое здоровье выходит на первый план в биохакинге. СЕО как гарант спокойствия своих сотрудников должен быть защищен сильной психологической стабильностью от разного рода триггеров и быть примером для своей команды.

Как исследования, так и опыт показали, что эти женщины обладают огромным потенциалом для повышения благосостояния своих семей и общин.

Африканские страны, стремящиеся обеспечить устойчивое развитие – и решить тройную проблему бедности, изменения климата и конфликтов – должны помочь женщинам, живущим в условиях нищеты, реализовать свой потенциал. Инвестируя и расширяя масштабы научно обоснованных мер, которые повышают контроль женщин над доходами, владением производственными активами и принятием решений в домашнем хозяйстве, директивные органы могут увеличить человеческий капитал, улучшить гендерное равенство и расширить инклюзивные экономические возможности.

Сегодня наблюдается странный разрыв между бурным ростом фондового рынка США... →

Один из подходов, который работает в ряде стран, заключается в предоставлении людям, живущим в условиях крайней нищеты, производственного актива (например, коров, коз или материалов для мелкой торговли, таких как швейная машина), поддержки для удовлетворения их основных потребностей и интенсивное обучение в течение примерно двух лет. Этот комплекс мер, который часто называют Graduation approach, был разработан базирующейся в Бангладеш неправительственной организацией BRAC (в которой я являюсь региональным директором международного подразделения Африки) с тем, чтобы дать людям мощный толчок, необходимый им для того, чтобы избежать бедности и создать долгосрочную устойчивость.

Женщины, в частности, получили большую пользу от Graduation-подхода. Во-первых, существуют убедительные доказательства того, что это может повысить производительность труда женщин. В странах Черной Африки и Южной Азии мероприятия в рамках Graduation-программы способствовали росту занятости женщин на предприятиях вне сельского хозяйства, и следовательно, увеличению предложения рабочей силы. В Бангладеш они значительно увеличили прибыль от приносящих доход видов деятельности, возглавляемых женщинами. Исследования также показали, что предоставление женщинам, живущим в условиях крайней нищеты, возможности для создания устойчивых источников средств к существованию может способствовать позитивным изменениям в поведении, которые помогают домохозяйствам подготовиться к временным потрясениям и справиться с ними.  

Более того, многосторонний подход, включающий гендерно чувствительный коучинг, обучение жизненным навыкам и вовлечение общин, может помочь женщинам, живущим в условиях нищеты, преодолеть психологические и социальные проблемы, обусловленные гендерной дискриминацией, социальной изоляцией и ограниченным образованием. Например, женщины, получившие психосоциальную поддержку в рамках Сахельской программы адаптивной социальной защиты, отметили улучшение психологического самочувствия и социальной сплоченности, а также снижение уровня домашнего насилия. А после того как в Кении в рамках пилотного проекта Graduation женщины, живущие в условиях бедности, получили наставничество и обучение (а также взаимодействовали с мужчинами - членами общины, чтобы развеять опасения по поводу изменения гендерных ролей), возможности женщин, измеряемые уверенностью в себе, лидерством и членством в местных комитетах, значительно расширились.

На протяжении десятилетий мир борется с проблемой искоренения крайней бедно... →

Такой прогресс в расширении социальных и экономических прав и возможностей имел положительные сопутствующие эффекты. В Кении двухлетняя Программа по обеспечению доступа для сельских предпринимателей (REAP), которая предусматривала обучение, наставничество и гранты на приобретение активов небольшим группам женщин для открытия собственного дела, принесла существенные экономические выгоды как участникам, так и их не включённым в программу соседям. Отчасти это объясняется тем, что благодаря REAP повысилась ценность экономических достижений участниц, которые они передавали другим женщинам в своих общинах.

Признавая важность подхода, основанного на широком стимулировании, правительства ряда африканских стран, включая Кению, Руанду и Южную Африку, изучают возможности программ типа Graduation и способы их внедрения в существующие системы. Например, в 2022 году правительство Руанды приступило к осуществлению национальной стратегии Graduation, чтобы дать возможность людям из более чем 900 тыс. домохозяйств, живущих в условиях бедности, создать устойчивые и долгосрочные источники средств к существованию в рамках более широкой стратегии по искоренению крайней бедности к 2030 году.

В этом году в целом ряде крупнейших демократических стран мира проходят выб... →

Еще одна подкрепленная фактами инициатива BRAC, которая демонстрирует многообещающие масштабы, это модель Расширения прав и возможностей подростков (ELA), в рамках которой молодые женщины и девочки-подростки работают с наставниками, практически сверстниками, которые проводят тренинги по жизненным навыкам, включая репродуктивное и сексуальное здоровье, а также по финансовой грамотности и предпринимательству. В Уганде девочки-подростки в общинах, где действуют программы ELA, имеют больше шансов заработать себе на жизнь, а показатели подростковой беременности и ранних браков резко снизились. Этой общинной моделью уже охвачено более 200 тысяч участников в Либерии, Сьерра-Леоне, Южном Судане, Танзании и Уганде, и она продолжает расширяться.

Опираясь на эти проверенные подходы, BRAC в партнерстве с Mastercard Foundation разработала программу Accelerating Impact for Young Women. Эта пятилетняя программа направлена на обучение девочек-подростков и молодых женщин, с учетом их возраста, навыкам предпринимательства, трудоустройства и жизненным навыкам, а также инструментам, необходимым для создания и расширения собственного бизнеса. В 2023 году – первый год реализации – в программе зарегистрировалось более 70 000 участников в Либерии, Сьерра-Леоне, Танзании и Уганде, было сформировано более 630 сберегательных групп. Участники в совокупности накопили $140 тыс., и почти 20 тысяч из них получили поддержку для создания собственных источников средств к существованию.

Факты налицо: инвестиции в маргинализированных женщин и девочек могут привести к преобразующим изменениям. Применяя проверенные подходы, африканские страны могут улучшить свое экономическое будущее и помочь построить лучший и более справедливый мир. У них уже есть ресурсы, доказательства и технические знания. Все, что сейчас необходимо, — это политическая воля к действию.

Рудо Кайомбо, региональный директор по Африке в BRAC International

© Project Syndicate 1995-2024